�nsan�n yeni zindan�: `Sosyal medya`

�nsan�n Be�inci Zindan�

 

Ali �eriati, ‘�nsan�n Dört Zindan�’ isimli kitab�nda (daha do�rusu 1970 y�l�nda yapt��� konu�mas�nda) insano�lunun içine hapsoldu�u ve tüm davran��lar�n� �ekillendirdi�i 4 olgudan bahseder.

 

�eriati bunlara do�a, tarih, toplum ve benlik zindanlar� demi� ve bunlar� etkileyici bir üslupla aç�klam��t�r.

 

�eriati; tabiat, tarih ve toplum zindanlar�ndan bilimin gücüyle kurtulabildi�imizi söyleyerek, insan�n en tehlikeli ve çetin zindan�n�n isebenlik zindan� oldu�unu ifade etmi�tir.

 

�ranl� sosyolog, ilk üç zindandan kurtulman�n daha kolay oldu�unu, benlik zindan�ndan ise ancak a�k�n bir güçle azade olabilece�imizi söylüyordu.

 

Bili�im ça��n� göremeyen �eriati, insan�n hapsoldu�u zindanlar� dört ile s�n�rland�rm��t�; fakat modern zamanlarda insano�lunun mücadele etmek zorunda kald��� ve onun davran��lar�n�, dü�üncelerini �ekillendiren çok say�da yeni zindan do�uyordu.

 

Sosyal Be�eni Zindan� da bunlardan sadece biri.

 

Benlik zindan� kadar sert ve ba� edilmesi zor bir zindan olmasa da bu zindan da bir o kadar mücadelesi çetin ve hayat�m�z�n her a�amas�n� �ekillendiren bir olgu olma yolunda ilerliyor.

 

Black Mirror dizisi bu yeni hastal��� bir bölümünde çok güzel i�lemi�ti.

 

Nosedive isimli bölümde, insanlar çevresindeki ki�ilerden sanal be�eniler alabilmek için hiç olmad�klar� ki�ilermi� gibi davranmak zorunda kal�yor, gülmek istemedikleri halde gülüyor, be�enmek istemedikleri halde be�eniyordular.

 

Bu be�eniler sayesinde puan toplayan insanlar, bu puanlar ile sosyal bir konum elde ediyor ve ya�ad�klar� çevrede baz� ayr�cal�klara sahip oluyordular.

 

Çin’in “Sosyal Puanlama Sistemi”ne de çok benzeyen Nosedive’deki tek fark, puanlaman�n devlet yerine toplumdaki fertler taraf�ndan yap�lmas�yd�.

 

Bili�im ça��nda ya�ayan insan da bilim kurgu filmlerinden ç�km�� insan modeliyle her geçen gün daha da benze�iyor.

 

Bazen devletler bizi puanl�yor, bazen de bizler birbirimizi puanl�yoruz.

 

Öyle bir zindan�n içine hapsolmu� vaziyetteyiz ki sahte davran��lar, sahte dü�ünceler kazan�yor, olmad���m�z insanlarm���z gibi görünmeye ba�l�yoruz.

 

Bazen bir filozof, bazen bir tarihçi, bazen de siyaset bilimi uzman� oluyoruz.

 

Mutlu olmamam�za ra�men mutlu gibi görünüyor, sadece dikkat çekmek için melankolik davran�yoruz.

 

Ünlüler gibi giyiniyor, dizi kahramanlar� gibi pozlar veriyoruz. Ve bunlar�n tek sebebi dikkat çekip daha fazla be�eni almak.

 

En nihayetinde sosyal be�eni say�m�z davran��lar�m�z� tümden �ekillendiren bir unsur haline geliyor.

 

Üstelik bu i�i art�k bilimsel metotlarla yap�yoruz. �statistiklerden faydalan�yor, en çok hangi payla��m�m�z be�eni ve retweet alm��sa art�k o do�rultuda içerikler payla��yoruz.

 

Hangi saatlerde insanlar daha aktifse o saatlerde aktif olmaya çal���yoruz.

 

Bir di�er otokontrol mekanizmam�z ise takipçi say�m�z.

 

Takipçi kaybetme korkusu ciddi bir olgu haline gelirken, bu korku baz� insanlarda inan�lmaz boyutlara ula�m�� durumda.

 

Özellikle yüksek takipçili ki�iler, bir süre sonra bütün fikirlerini kendini takip eden ki�ilerin dü�ünce dünyas� üzerine kurmaya ba�l�yorlar.

 

Art�k sadece belli bir grubu mutlu etmek için konu�uyor, onlar gibi dü�ünüyor ve onlar gibi davranmaya ba�l�yorlar.

 

Aksi bir durumda ise ciddi bir linçe maruz kal�p tekrar ayn� davran��� göstermemek için gayret ediyorlar.

 

Takipçiler de takibi geri çekme gibi tehditlerle, takip ettikleri ki�iyi kontrol alt�na almaya u�ra��yorlar.

 

Böylelikle sosyal medya tam anlam�yla havuç-sopa politikas�n�n egemen oldu�u bir alan haline geliyor.

 

Pittsburgh Üniversitesi taraf�ndan 2013 y�l�nda yap�lan bir ara�t�rma, belli bir takipçi seviyesine ula�an kullan�c�lar�n bu durumu korumak ve yanl�� tweetler at�p takipçi kaybetmemek için daha özenli davranarak pasif bir profil çizmeye ba�lad���n� göstermi�ti.

 

Yani bir süre sonra tüm davran�� ve dü�üncelerimizi takipçilerimizin be�enileri ve alk��lar� üzerine in�a etmeye ba�l�yorduk.

 

Art�k bizim neye inand���m�z�n bir önemi kalmam��t�r. Tek önemli �ey ne kadar like ve retweet alaca��m�z ve kitlemizi k�zd�rmamakt�r.

 

Tüm bunlar bir araya gelince de gerçek ki�iler bir anda sanal ki�iliklere, gerçek fikirler de sanal ve sadece alk�� toplamak için haz�rlanm�� fikirlere dönü�üyor.

 

Ve kendimizi içinden ç�k�lmas� güç bir zindan�n içine hapsetmeye ba�l�yoruz. Payla��mlar�m�z gibi karakterimiz de kurgu birer karakter halini al�yor.

 

Çünkü art�k ki�ili�imizi istedi�imiz gibi in�a edebilece�imiz ki�isel profillerimiz bulunuyor. Art�k herkes çok daha güzel, çok daha bilgili ve çok daha ahlakl� bireyler haline geliyor.

 

Mesela son günlerde e�ine hem fiziki hem de psikolojik �iddet uygulayan ünlü bir sunucunun, kad�na �iddet konusunda ate�li savunular yapan tweetlerinin ortaya ç�kmas� buna verilebilecek en güzel örneklerden biri.

 

E�ini döven, fakat kad�n dövmenin i�rençli�ini anlatan bireyler. Asl�nda süreç kurgunun da ötesine geçiyor. Sanal dünya hayat�n kendisi olmaya ba�l�yor.

 

A� toplumu kuram�n�n sahibi �spanyol sosyolog Manuel Castells, günümüzde sanal bir gerçeklikten bahsedilemeyece�ini, sanal�n gerçek haline geldi�ini söyleyerek durumun ciddiyetini çok iyi ifade ediyordu.

 

Böylelikle gerçeklik anlam�n� yitirmeye ba�l�yor ve simüle bir evrende yarat�lan her bilgi do�ruymu� gibi alg�lan�yor ve sanal do�rular reel do�rularm�� gibi muamele görüyordu.

 

Ve k�sa sürede bunlar hipergerçek bir görünüm kazan�yordu.

 

Örne�in sosyal medya deneyi yapmak için Tripadvisor’da aç�lan The Shedisimli restoran�n �ngiltere’nin bir numaral� restoran� haline gelmesi çok önemli bir deneyimdi.

 

�lginç olan k�s�m ise sözde restoran� ziyarete gelen ki�ilere marketten al�nan yiyeceklerin mikrodalga ile �s�t�l�p sunulmas� sonras�nda, insanlar�n �imdiye kadar yedikleri en güzel yemek oldu�unu iddia etmeleriydi.

 

��te sanal�n hipergerçek bir görünüm kazanmas� bu �ekilde gerçekle�iyordu.

 

Peki, tüm bunlar�n sebebi ne? Neden böyle davran�yoruz?

 

Neden tüm davran��lar�m�z sanal bir a� dünyas� taraf�ndan �ekillendiriliyor?

 

Sebebi tam da Nosedive’de anlat�ld��� gibi. Sosyal bir konum elde etmek, ayr�cal�k sahibi olmak.

 

Belki güçlü bir network olu�turmak, iyi bir i� bulmak, sosyal medya bask�s�ndan kurtulmak ya da en basitinden egomuzu tatmin etmek.

 

Sonuç olarak yeni a� dünyas� sayesinde birey, simüle bir evrenin içinde anlam�n� yitiren ve sentetik davran��lar sergileyen basit bir varl��a dönü�üyor.

 

Sanal�n, gerçek dünyan�n yerini almas�yla da sosyal linçe maruz kalmamak, kendini ba�kalar�na be�endirmek ve birilerinin takdirini kazanmak için dü�ündüklerini de�il de konu�ulmak istenenleri konu�maya ba�l�yor.

 

(Nurettin Akçay -Akademisyen- Independent Türkçe)