12 Eyl�l: 32 y�ld�r unutulmayan utan� tablosu

650 bin ki�i gözalt�na al�nd�. 517 ki�iye idam cezas� verildi, 50'si as�ld�. 30 bin ki�i 'sak�ncal�' oldu�u gerekçesiyle i�ten at�ld�. On binlerce ki�i ülkeyi terk etti. 300 ki�i �üpheli bir �ekilde öldü. 171 ki�inin i�kenceden öldü�ü belgelendi. Bunlar Kenan Evren önderli�indeki cuntan�n gerçekle�tirdi�i 12 Eylül darbe sinin hat�ra gelen ilk bilançosu. Darbenin üzerinden 32 y�l geçti. O günlerde kanl� i�kenceler ya�ayan, asker ve polis eliyle ak�l almaz yöntemlerle �iddete maruz kalanlar o anlar� bir gün bile unutmad�. Tan�klar�n bizzat ya�ad��� olaylar, 12 Eylül'ün bütün kesimlerinin nas�l bir i�kenceye maruz kald���n� gösteriyor. Ac� hat�ralar, 'intihar ya da �üpheli' denilerek kay�t d��� tutulan ölümlerin asl�nda taammüden cinayet oldu�unu gözler önüne seriyor. Bir nesli yok eden kanl� darbenin aktörleri de ma�durlar� da hâlâ aram�zda ya��yor.

Anneme de i�kence ediyorlard� kurtarmak için cinayetleri üstlendim

Yan�k, annesinin ölümünü de gözya�� içinde anlat�yor: "Zaten 7 y�l sonra da kahr�ndan öldü. Sorguda sürekli elektrik i�kencesi ve Filistin ask�s�na maruz kal�yordum ki dayanacak gücüm yoktu. Bana ne kadar faili meçhul sordularsa hepsini ben öldürdüm dedim. Nas�l öldürdün diye soruyorlard� bilmiyordum ki adam nas�l ölmü�. Söylediklerim tutars�z oldu�u için sürekli ba�tan yazd�r�yorlard�. Sonra dayanamad�lar ne söyledilerse ayn�s�n� yazmam� istediler. Mamak'ta çok �iddetli i�kencelere maruz kald�m. Hatta rögara sokulan 2 ki�iden biriyim. Mamak Cezaevi Müdürü Albay Raci Tetik, bize i�kenceyi kastederek 'K�br�s'ta Rumlara öyle bir abdest ald�rd�m ki hâlâ abdestleri bozulmad�. Size de ayn� abdesti ald�raca��m.' derdi. Adam gerçekten hakl�ym��. Gördü�üm i�kenceler beni insanl�ktan ç�kard�. Ya�ad�klar�m� hâlâ unutam�yorum."

Yan�k, C5 ko�u�unda o dönem s�k�yönetim komutanl��� emrinde görev yapan Zeki Kaman ve Dürüst Oktay'�n kendisine ve annesine i�kence yapt���n� belirtiyor. Özellikle Zeki Kaman'�n annesine yapt��� i�kenceleri unutamad��� anlatan Yan�k, "�u anda ikisi de sa�. Tek dile�im aç�lan davada hakim kar��s�na ç�kar�lmalar�, hak ettikleri cezay� bir an önce almalar�." diye konu�uyor.

80 Anayasas�'na 'hay�r' dedi�imiz için köy meydan�nda falakaya yat�rd�lar

Kozluk ilçesinin Zilan (Yeniça�lar) köyünde ya�ananlar, 12 Eylül darbesinin tahribat�n�n en iyi örneklerinden biri. Darbe Anayasas�'na 'hay�r' oyu verdiklerinin ortaya ç�kmas�ndan 4 gün sonra köyün etraf�n� saran askerler, cami hoparlöründen anons ederek halk�n okul bahçesine toplanmas�n�, gelmeyenleri cezaland�racaklar�n� duyurdu. Bütün halk k�sa sürede okul bahçesine toplanm��, medresede hasta yatan Molla Ali Yaz ile onu yaln�z b�rakmayan o�lu ve köy imam� Abdulvasi Yaz gelmemi�ti. Medreseye gelen bir üste�men ikisine derhal köy meydan�na gelmesini istedi. Köy imam� Yaz, babas�n�n hasta oldu�unu ve kalkamayaca��n� anlatt��� s�rada üste�menin yumru�unu sa� gözünde görmü�tü. Bunun üzerine Abdulvasi Yaz, babas�n� s�rt�na al�p askerler ile beraber köy meydan�na getirdi. Babas�n�n ayakta duramayaca��n�, bu nedenle oturmas� gerekti�ini söylemesi üzerine orada bulunan ba�ka bir sorumlu subay kendisine "Sen kimsin?" diye sordu. Abdulvasi Yaz'�n kendisini tan�tmas� üzerine görevli subaylar, "Biz de seni ar�yorduk" dedikten sonra askere emir vererek Yaz'� okulun içine götürdüler.

Cuntan�n yapt�klar�n� Abdulvasi Yaz �öyle anlat�yor: "Ayaklar�m� tüfe�in kemerine ba�lad�lar. �ki asker gö�sümün üzerinde oturdu. Ayaklar�ma sopayla vurdular. Darbelerden dolay� sa� ayak serçe parma��m k�r�lm��t�. Ay�ld���mda ba�ucumda duran subay 'Referandumda hay�r ç�kmas� için neden propaganda yapt�n, bunun cezas�n� biliyor musun?' diye sordu. Ben 'hay�r' dedim. Bana 'Senin propaganda yapan dudaklar�n� yakaca��m.' dedi. Ve defalarca sigaray� içip içip dudaklar�mda söndürdü. Dudaklar�m tamamen yand�. Henüz dört günlük damatt�m ve üzerimde de damatl���m vard�. Beni o �ekilde d��ar�ya, halk�n önüne ç�kard�lar ibret olsun diye. Ben o haldeyken kendime de�il, köydeki iki hac� amcaya yap�lan muameleyi görünce üzüldüm. Köyün en ya�l�lar�ndan Hasan Öztürk ile Hüseyin Kaya'n�n sakallar�n� birbirine ba�lay�p, aras�na sopayla vurup yolmaya çal���yorlard�. Dü�en sar�klar�n� al�p dalga geçtikten sonra tekrar ba�lar�na f�rlat�yorlard�."

Bir metrekarelik hücrelerde günlerce tutulurduk

Hüseyin Y�lmaz (Sol görü�lü) Ankara Mamak Cezaevi'nde i�kence gören bir ba�ka isim Hüseyin Y�lmaz. Bugün 78'liler Derne�i'nin açt��� 12 Eylül Utanç Müzesi'nin görevlilerinden biri. Y�lmaz, 29 ay kald��� cezaevinde sistematik i�kencelerine maruz kalm��. "Mamak Cezaevi Komutan� Raci Tetik geldi�i günden itibaren i�kenceye ba�lam��t�." diyor. En a��r yöntemlerinden birinin 'tabutluk' denilen 1 metreye 1 metre mekanlarda hapsi �öyle anlat�yor: "Filistin ask�s�, elektrik, falaka, duvara tek ayak parmak üzerinde üstünde durdurma gibi i�kencelere maruz kald�m. 1 metreye 1 metre alandaki hücrede ceza olarak hapsedildim. Aya��n� uzatam�yorsun, kalkam�yorsun. Her yer zifiri karanl�k. Tam bir tabut gibiydi." Y�lmaz'�n anlatt���na göre, arkada�� Sat�lm�� �ahin ko�u�unda dövülerek i�kenceyle öldürülmü�. Daha sonra 6. kattan atlay�p intihar etti diye rapor tutulmu�. Y�lmaz, "Bu yöntemle birçok arkada��m�z öldürüldü. ��kence gördü�üm o günler gözümün önünden gitmiyor." diye konu�uyor.

Bir elimiz duvara kelepçelenerek günlerce aç susuz bekletilirdik

Mehmet Akkale (Ülkücü) Kayseri Zincidere Cezaevi'nde Cumali �im�ek'in i�kencelerle öldürülü�ünün canl� tan�klar�ndan Mehmet Akkale ise �ahit oldu�u i�kenceleri anlat�rken bile yerinde duramay�p ayn� ac�lar� hissediyor. Çarm�h i�kencesi yap�l�p altlar�ndan sandalyenin çekildi�ini, pazular�na binlerce toplu i�ne sokulup ç�kar�l�yormu� gibi ac� hissettiklerini, bir ellerinin duvara kelepçelenerek günlerce aç susuz bekletildiklerini anlat�yor: "Ben de ya�ad���m için biliyorum. 10 dakika içinde sesin kesiliyor, ba��ram�yorsun bile, bayg�nl�k oluyor. Bodrum kat sadece i�kence içindi. Birinci kat ise sorgu ve i�kence için kullan�l�yordu. Ç�r�lç�plak edip 7-8 ki�i copla meydan daya�� at�yor. �ki üç gün sonra vücudunun her taraf� ye�illeniyor. Sonra tekrar a�a�� al�p ye�illenmi� yerlere tekrar vurdular m� çok a��r� derecede yan�yordu. Falakada ise 30'dan sonra her vurdu�u cop beynini yak�yor."

Vücuduma verilen elektri�in izlerini hâlâ ta��yorum

Levent Ayhan (Dev-Yol'un Ulus Sorumlusu) Dönemin Dev-Yol Ulus sorumlusu olan Levent Ayhan darbenin ard�ndan Ankara Emniyet Saray�'nda i�kenceye maruz kalm��. Ayhan, binan�n 6. kat�na as�ld���n�, sorguda kendisine sürekli elektrik verildi�ini, izlerini hâlâ ta��d���n� anlat�yor. �hbarlar üzerine gözalt�na al�nd���n� anlatan Ayhan, "3 polis cinayeti suçlamas�yla idamla yarg�lan�yordum. 4 y�l Mamak Cezaevi'nde yatt�m. Failler yakalan�nca askeri mahkemede beraat ettim. Suçsuz oldu�um aç�kça ispatlanmas�na ra�men ç�kt�ktan sonra bir de sivil mahkemede yarg�land�m. �nsan� yok etmek için her �eyi yap�yorlard�. Cezaevinde 4 y�l suçsuzlu�umun anla��lmas�n� bekledim." diyor. Sol görü�lü Y�lmaz Cerek de Mamak Cezaevi'nde 3 sene i�kence görmü� tan�klardan. Cerek, o günleri �öyle anlat�yor: "Biz cezaevinde ne tutukluyduk ne sava� esiriydik ama en ufak bir hak ve hukuk söz konusu de�ildi. Falaka, Filistin ask�s� gibi i�kencelerden geçirildim. Art�k yedi�imiz s�n�rs�z dayak ve küfürleri saym�yorum."

Ak�l almaz i�kence yöntemleri uyguland�

Falaka: Yayg�n ve sürekli kullan�ld�. Ayak taban�, ellerin içi gibi vücudun kasl� bölümlerine kalas, cop, zincir, saz sap�, pik demir vb. vurularak gerçekle�tirilirdi.

Köpek sald�rtma: Tutuklu ç�r�lç�plak soyulur, kurt köpe�i üzerine sald�rt�l�rd�. Köpe�in ilk kapt��� yer bacak aras� olurdu.

Zincir: 20-25 metre uzunlu�undaki zincirin uçlar� iki tutuklunun boynuna ba�lan�r, tutuklular s�rt s�rta verdirilerek ters yönde h�zla itilir. Tutuklu tek aya��ndan zincire ba�lan�r, bu zincir yüksek bir yere as�l�r, tutuklu bay�l�ncaya kadar ask�da kal�rd�.

Ayaktan asma (Tepe): 50-60 ki�i havaland�rmaya al�n�rd�. Gardiyan "tepe ol" komutu verince tüm tutuklular üst üste bindikten sonra, bir tutuklu da üst üste yatan tutuklular�n üstüne ç�kar, �stiklal Mar-��'n�n on k�tas� okutulurdu.

Kule: Havaland�rmaya ç�kan tutuklular alt� ki�ilik daire olu�tururlard�. Bunlar�n üzerine 3-4 kat olacak biçimde tutuklular ç�kar�ld�ktan sonra, gardiyan�n "y�k�l" komutuyla kule olu�turan tutuklular kendini yere b�rak�r ve böylece tutuklular�n de�i�ik yerlerinde k�r�lma, incinme ve ç�k�k olurdu.

Sehpa: Tutuklu gece ko�u�tan al�n�p ko�u� koridorunda gardiyan ve subaylardan mizansen olarak olu�turulan bir mahkemede sorgulan�rd�. Mahkeme, tutukluyu idam cezas�na çarpt�r�r, ikinci kat�n merdiven kenarl���na bir ip geçirilip ipin ucuna tutuklunun boyun kemi�ini k�rmayacak düzeyde kal�n bezden bir ilmik tak�l�r, tutuklunun boynu bu ilmi�e geçirilir ve temsili infaz gerçekle�tirilirdi. Tutuklu tam bo�ulaca�� s�rada ip aç�l�rd�.

La��ma sokma: Tecrit bölümünün alt kat�ndaki baz� tuvaletlerin delikleri t�kan�r. Hücrelerin pisli�i ve la��m sular� burada biriktirilir, diz boyu kadar olu�turulan pisli�in içine tutuklu at�l�r ve pislik yedirilirdi.

Hastane: Hastanede de cezaevindeki kurallar geçerliydi. Hasta, tuvalete götürülmez, yatakta da haz�r ol vaziyetinde yatard�.

(Kaynak: Zaman)