Emre Ak�z: `Merkez medya` din cahili

Hem sosyolog olsun, hem gazeteci ve ben onunla medya-din ili�kisini konu�ay�m istedim bu hafta. �lk akl�ma gelen Sabah'taki k��e yaz�lar�n� b�y�k bir ilgi ile takip etti�im Emre Ak�z oldu.

Ak�z, bilgisini ne�e ve cesaretle harmanlayan bir meslekta��m. Onunla konu�urken hem ��rendim hem e�lendim. Bug�n yana yak�la tart��t���m�z kimi olgular�n tarihi arka plan�n� �ylesine ilgin� kavramlar �reterek ve laf� hi� gevelemeden �yle g�zel �zetledi ki do�rusu hayran kald�m. �eriat�, imtiyazlar�n� kaybeden kesimlerin onlar� yeniden kazanma ad�na adalet talebi olarak yorumlamas� bence tart���lmaya de�er bir tespit. Ya�ad��� toplumun bilin�alt�n� bilmeden bug�n� okumaya �al��anlar�n ilgisini �eker mi bilmem, ama "din cahilidirler, iki tane dini kavram sorsan�z bilmezler" dedi�i merkez medya mensuplar�n�n herhalde bir cevap vermeleri gerekiyor kendisine. (R�portaj: Nuriye Akman)

Bir gazeteci-sosyolog olarak merkez medyan�n dine yakla��m�n� nas�l yorumluyorsunuz?

Merkez medya benim kulland���m bir tabir de�il; ama kastedilen Sabah, H�rriyet, Milliyet, Radikal, Vatan gibi gazetelerse, buralarda �al��an, az �ok yetkili konumdaki arkada�lar�m�z din cahilidir. �ki tane dini kavram, uygulama sorsan�z, bilmezler. ��renmek de istemezler. ��nk� T�rkiye'de, ama ba�ka bir k�lt�r i�inde yeti�mi�lerdir.

Korktuklar� i�in mi bilmeyi reddederler?

Sadece dini de�il, toplumu da tan�mazlar. '�eriat talebi' bizim toplumda 'imamlar�n, mollalar�n y�netti�i devlet' anlam�na gelmez. Halk�n �eriattan kastetti�i iki �eydir: Birincisi 'adalet talebi'... 31 Mart'ta (13 Nisan 1909), �ttihat ve Terakkicilerin ordudan att��� alayl� subaylar isyan etti. Kar�� taraf Avrupal�la�may� savunuyor ya... Bunlar da taleplerini dinî, yerli, geleneksel kavramlarla ifade ettiler: Orada '�eriat isteriz' demek, 'bana haks�zl�k ediyorsun' demektir; yani adam i�ini geri istiyor, kendisi i�in adalet istiyor. B�ylece Osmanl�-T�rk modernle�mecileri '�eriat tehlikesini' icat etmi� oldular! �eriat�n ikinci anlam�, ge�enlerde din sosyolo�u Necdet Suba��'n�n da dedi�i gibi, 'ilmihal'dir. Yani adam inanc�n� ya�amak istiyor. 'Siyasi rejim' anlam�nda �eriat isteyen, �ok k���k bir kesimdir. Orada bir grup, �urada bir grup... Dergi filan ��kar�rlar.

Ama �eriat�� darbe tehlikesinden s�z ediliyor �imdi...

Aptalca laflar bunlar. �eriat�� 'darbe' olurmu�... Darbe devlet 'i�inde' olan bir �eydir. Darbeyi silahl� bir grup iktidar� ele ge�irmek i�in yapar. O silahl� grup ya askeriyeden ��kar ya emniyetten. Bunlardan en az biri olamadan darbe yapamazs�n.

�eriat�n darbesi olmaz da ihtilali mi olur?

Bizde olmaz. Bu �lkede hi�bir zaman ciddi bir dinî kalk��ma olmam��t�r. 1925'teki �eyh Sait isyan�, Cumhuriyet'in kurulmas�yla birlikte imtiyazlar�n�n elinden al�nd���n� g�ren K�rt a�iretlerinin isyan�d�r. Mustafa Kemal'in K�rt ileri gelenlerinden Diyap A�a ile foto�raf� bile var. Adamlar diyor ki "Kurtulu� Sava��'n� birlikte yapt�k; ama �imdi bize kaz�k at�yorsunuz." Peki neye dayanarak isyan edecek? �nsanlar� �evresine toplamak i�in me�ruiyetini nas�l sa�lamaya �al��acak? Din ile! K�rtlerin, Osmanl�'yla en b�y�k ba�� halifeydi... D���n�n, Mustafa Kemal'in Nisan 1923'teki '9 Umde' (madde) bildirisinde dahi halifeye ba�l�l�k var. Ama ilk f�rsatta kald�r�yor. Onlar da 'ye�il bayrak' a��yor. Derdi ayn�: Dinî rejim kurmak de�il, kaybetti�i imtiyazlar� geri almak. Laiklik, benim tepeden inme '�a�da�la�mac�' diyerek, modernle�meden ay�rmaya �al��t���m, devlet elitinin muhalefete kar�� kendini koruma ilkesidir.

Din ile devletin ayr�lmas� anlam�nda soruyorsan�z, bu b�y�k bir yalan. Diyanet ��leri gibi devasa bir devlet kurumu ortadayken, ne laikli�i yahu? Asker diyor ki "Ba��rt�s� �art de�il", Diyanet g�revlisi diyor ki "Dinimizin �art�". Bu ne perhiz, bu ne lahana tur�usu? �kisi de b�rokrat, ikisi de paras�n� hazineden al�yor. Farklar�; biri silahl�, di�eri kitapl�! Laiklik derken, yasalar�n din kaynakl� olmamas�n� kastediyorsan�z... Eh, o manada epeyce lai�iz. Bizde laiklik; din-devlet ayr��mas� de�il, devletin dini kontrol etmesidir. Bunun k�keni Osmanl�'ya dayan�r ve T�rkiye'de niye 'din ihtilali' olamayaca��n� da a��klar. Tarih cahili arkada�lar Osmanl�'y� din devleti san�r. Halbuki �eyh�lislam, sultan�n memuruydu. Padi�ah sefere ��karken �eyh�lislamdan fetva al�rd�. Hadi H�ristiyanlarla sava��rken anlad�k... Peki, ordu M�sl�manlar�n (M�s�r'�n fethi gibi) �st�ne y�r�yecekse ne olacak? Fetva vermeyebilir mi �eyh�lislam? Hele bir vermesin! Ya kellesini b�rak�r ya evine d�ner. Yenisi gelir, verir o fetvay�, ba�ka yolu yok! Biz Osmanl�'daki bu sistemi Cumhuriyet'e ta��d�k. En b�y�k dini organizasyon, yani Diyanet, devletin denetimindedir. ��te bu nedenle T�rkiye, �ran de�ildir ve olamaz. Orada din ve devlet ayr� organizmalard�. 1979'da biri di�erine egemen oldu. �ki �lke aras�ndaki yap�sal farklar� bilmeyen aymazlar, "Cezayir olur muyuz?" diye ba�r��t�lar, �ran'dan ge�tiler, �imdi Malezya'dalar. Bu yaygaran�n tek olumlu yan� var: Halk�n co�rafya bilgisi art�yor. Ha, size bir de haber: Bu i� turizmcilere yarad�, Malezya turlar�na ilgi katlanm��.

Bug�n de T�rkiye M�sl�manlar�n�n �eriat talebi asl�nda adalet talebi midir?

Evet, tabii; s�radan insan�n adalet, hak, refah talebidir. Mesela �nemli bir fig�r olan Fethullah G�len. Siz hi� "Hocaefendi devletin ba�� olsun, bir fetva kurulu ile �lkeyi y�netsin" filan diyeni duydunuz mu? T�rkiye'nin dindar ayd�nlar�n�n laiklik ilkesiyle ilgili ciddi bir sorunlar� yok ki. Onlar�n m�cadelesi ilkenin uygulama bi�imiyle... �slam ad�na konu�an bir grubun, devlet iktidar�n� ele ge�irerek, kendi din anlay���n� dayatmas�n� asla istemezler. ��nk� farkl� farkl� �slam yorumlar� oldu�unu, bunlar�n siyasalla�t�r�lmas�n�n kendilerine de felaket getirece�ini bilirler. Ba��m�za �erif Mardinci kesilen laik�iler, e�er �erif hocan�n kitaplar�n� okusalard�, M�sl�manlar� yekpare bir b�t�nm�� gibi g�rmezlerdi. Anlats�nlar bakal�m; nas�l oluyor da 'Yeni Asya Cemaati'nin ba�� Mehmet Kutlular, Ba�bakan'a demedi�ini b�rakm�yor? Niye Saadet Partisi ve Erbakan, AKP d��man�? Hani hepsi M�sl�man'd�, hepsi �eriat��yd�?

Peki, 'T�rkiye laiktir, laik kalacak' diyenler laikli�in anlam�n� biliyorlar m�?

Bilgi diyorsan�z... Bilmezler! Ne tarihi bilirler, ne toplumu tan�rlar. G�r�n�rdeki dertleri 'ya�am tarz�' savunuculu�udur: ��ki i�sin, ba��n� �rtmesin. Ki ben bu konuda onlar�n yan�nday�m. �stedi�i gibi ya�as�n. Ama siyaset sosyolojisine gelince i� de�i�iyor. Bunlar, yani ayn� s�n�f, 1960 darbesinde tanklar�n �zerine ��kanlard�r.

�pmek i�in ��kt�lar can�m. Direnmek i�in de�il. G�zlerinden ya�lar akarak, darbecileri �pt�ler. Bunlar, s�n�fsal olarak profesyoneller; doktor, avukat, ��retmen... Yani e�itimli, okullu, kentli, 'bilgisini satarak' ge�inen orta s�n�flar. Bu z�mre tarihsel olarak b�rokratik elitle ittifak yapm��t�r. Toplumun y�zde 70'inin k�yl�, y�zde 30'unun �ehirli oldu�u d�nemlerde kuruldu o ittifak. Cumhuriyet mitinglerinde bayrak sallayanlar onlard�r. Tabii bir k�s�m Alevi ve subay aileleriyle birlikte... Peki, derindeki dertleri ne? Ekonomik, siyasi ve ideolojik imtiyazlar�n�n, T�rkiye'nin k�resel ekonomiye eklemlendi�i ve n�fusun y�zde 70'inin kentte ya�amaya ba�lad��� �u d�nemde yava� yava� elden gitmesi... Yani pastadan al�nan pay azal�nca yaygara ba�l�yor ki bu da normaldir. Biz bu �eki�meyi 'ya�am tarz�' m�cadelesi olarak izliyoruz. M�samerenin ad� o!

Medyan�n rol� ne bu �at��mada?

'Merkez medya' dedi�iniz kesim, a��rl�kl� olarak yukar�da s�z�n� etti�im z�mrenin s�zc�s�d�r. Mesela �erif Mardin 'mahalle bask�s�' dedi ya; hop z�plad�lar �st�ne. Hoca diyor ki: "Olabilir, bakmak, izlemek laz�m." Ayn� Mardin "Bir konuda eminim, t�rban �niversitede serbest olmal�" da diyor. Biri uzak olas�l�k, di�eri a��k, net... Siz bu olas�l��� al�p �zerinde f�r�ldak �eviriyorsunuz. �teki s�zleri ise g�rmezden geliyorsunuz.

Korku, d���nmeyi bloke mi ediyor?

Kendi fikirleri yoktur ki zaten. Size ipucu vereyim: Bir ki�inin kendi ba��na d���nemedi�ini, hep ba�kas�na muhta� oldu�unu, bo� kald��� anda cep telefonuyla oynamaya ba�lamas�ndan anlayabilirsiniz. Bu tiplerde 'liderini takip et' mekanizmas� �al���r. Birisini kendisine lider, yani 'kanaat �nderi' beller. Buna 'sek�ler �eyh' de denebilir. G�zleri, kulaklar� onlardad�r. Bir konuda yazmalar�, konu�malar� i�in liderin yol g�stermesi gerekir. Korku, ilk bak��ta bireysel bir duygudur; de�il mi? Ki�iye hast�r. Ama bunlar�n korkmas� i�in liderinin, "Arkada�lar bug�n �undan korkuyoruz" demesi gerekir.

Y�llar �nce �ngiltere'de yap�lan bir kamera �akas� bu. Ad�: 'Liderini takip et'. Be� ki�ilik tiyatrocu grubu, kald�r�mda y�r�yen herhangi bir ki�iyi lider se�iyor. Ba�l�yorlar 'tek s�ra' halinde o ki�inin ard�ndan y�r�meye... Ve adam ne yaparsa ayn�s�n� taklit ediyorlar: Adam duruyor, bunlar da duruyor. Adam kafas�n� ka��yor, bunlar da kafalar�n� ka��yor. M�thi� komik bir g�r�nt�... Bir keresinde adam tuhafl��� fark etti, biraz da korktu ve ka�maya ba�lad�, bunlar da ard�ndan ko�turdu... Ola�an�st�yd�. ��te medyan�n hali budur. Fark �urada: Liderler, takip edilmekten memnun. Ba�ka t�rl� kanaat �nderi olunmaz zaten. Al sana 'biat k�lt�r�'n�n alas�! Ama medyadaki liderin de g�z�-kula�� ba�ka yerdedir. Ne dedi Genelkurmay Ba�kan�: "S�zde de�il, �zde ba�l�..." ��te b�y�k hakikat! Al�rs�n laf�, bir ��yle �evirip yazars�n, ertesi g�n b�yle �evirip yazars�n. Oldu mu sana fikir yaz�s�. �u s�z� bilir misiniz: "�nyarg�lar�n� yeniden organize etmeyi, d���nmek san�yorlar." Olay bundan ibaret...

Siz cumhuriyet mitingleri i�in "hayranl�k uyand�racak derin devlet organizasyonu" demi�tiniz. Yeni derin devlet organizasyonlar� bekleyebilir miyiz?

Elbette. E�er h�k�met, AB s�recini g��l� bir �ekilde s�rd�r�rse, demokratikle�me y�n�nde ilerlerse, emniyet g�c�n� etkin bir �ekilde kullan�rsa bu operasyonlar kad�k kal�r. Ama bazen yapm�yor ya da yapam�yor. �rne�in Hrant Dink cinayetinde �nde g�z�ken ki�iler yakaland�; ama bizi as�l organizat�rlere g�t�recek deliller yok ediliyor. H�k�met bu kadar ciddi bir su�un �zerine gitmiyor. Bu tip hatalar yaparsa yar�n �b�r g�n o hatalar d�ner, operasyonlarla kendisini vurur. Ne �abuk unutuldu Trabzon'da rahibin �ld�r�lmesi, Malatya cinayeti, cumhuriyet mitingleri, 'ordu g�reve' mitingleri? Bunlar� kim organize etti? Bizim T�rkler, Amerika'daki gibi bireysel hareket etmez. Birileri onlar� organize eder. Ben �ok farkl� kesimden bu organizasyonu beklerim. Mesela bir T�rk Hizbullah� vard�. Nerede bunlar? �kincisi, T�rkiye'de her zaman bir fa�ist damar olmu�tur. Bu damar devreye sokulabilir. Dink cinayetinde oldu�u gibi...Sonra Apo... �mral�'da yat�yor. ��yle kapal�, b�yle tecrit halinde... Ama ma�allah her �eyi biliyor, her t�rl� mesaj� veriyor. Bu ne i�tir?

�yle g�z�k�yor. S�radan vatanda� a��s�ndan bak�n: Bir yandan PKK ile m�cadele ediliyor, �ehit veriliyor; di�er yandan �rg�t�n ba�� hapisten istedi�i gibi emir ya�d�r�yor. Neymi� devletin buradaki derin politikas�? Anlayan, bana da anlats�n.

Okudu�unuz haberin do�rulu�una ne kadar g�venirsiniz?

G�venmedi�im i�in ilk bak��ta �nemli g�z�ken baz� konularda yazm�yorum. Bekliyorum. Mesela H�rriyet, �ukurova Grubu'yla ilgili bir haber yay�nlarsa, g�venemiyorum ki... Acaba Ayd�n Do�an'�n bunda ne ��kar� var, demek zorunda kal�yorum. Ba�ka okumalar da oluyor. �u anda kapanm�� olan Nokta dergisinde ��kan kimi haberler. Onlara bak�nca, ordu i�inde bir �eki�me oldu�unu g�r�yorum. Ba�ka �rnek... Mesela Bo�azi�i �niversitesi'nde bir festival varm�� da... Pe�merge k�yafetiyle dans edilmi� de... Bu haberin kayna�� b�y�k ihtimalle M�T'tir mesela. M�T'in bir kesimi tabii... Orada da ayn� �eki�me s�r�yor. Sonu�ta farkl� farkl� "haber servisleri" ortaya ��k�yor.

Valla bilmiyorum. Vard�r, geliyordur bir �eyler. Niye gelmesin? Olabilir. Ama '�rnek ver' derseniz veremem. Bilmiyorum. Yay�n y�netmeni bilir. Ancak �unu da s�yleyeyim: Bilsem de vermem zaten. (Kaynak: Zaman)