`M�sl�manlar� rahat b�rakal�m`

Tarihten ders almay� hala ��renemedik

Robert Fisk

Be� sene oldu ve h�l� ��renemedik bir t�rl�. Her sene y�ld�n�m�nde Irak'ta nas�l bir felaket yarat�ld���n� g�r�nce Churchill'i ve Filistin i�in kulland��� "cehennem felaketi" tabirini d���n�yorum. Bu t�r benzetmeleri daha �nce de kullanm��t�k ancak Dicle esintisi gibi bir anda kayboluvermi�ti. Irak bug�n kana bulanm�� durumda peki vicdani durumumuz ne durumda? Nas�l bir toplumsal sorgulama olacak. Yetersizli�imiz mi tek g�nah�m�z?

Bug�n pek de faydal� bir tart��ma i�inde de�iliz. Nerede hata yapt�k? D�nyay� y�netenler kitle imha silahlar� konusunda yalanlar s�ylerken neden d�nya ayaklanmad�, ya da Saddam'�n Osama bin Laden ba�lant�s� ve 11 Eyl�l olaylar�nda? T�m bunlar�n olu�una nas�l oldu da izin verdik? Ve nas�l olur da sava� sonras� i�in bir plan yapamad�k?

Evet, �ngilizler Amerikal�lara bir�eyler anlatmaya �al��t�, Dowding Caddesindekiler �imdi bize diyorlar. Evet, ciddi olarak ve samimi olarak denedik bu yasad��� sava�a giri�meden �nce. Bug�n Irak sava�� konusunda geni� bir literat�r var ve sava� sonras� i�in birtak�m planlar s�z konusu. Ama konu bu de�il esas�nda. Irak konusundaki i�ler ac�s� durumumuz esas�nda �ok daha geni� �apl�.

2003'te Ba�dat'ta Filistin Oteli'nde bomba sesleri aras�nda uyuyamazken, o tehlikeli saatlerde kitaplar aras�nda ge�i�ler yapard�m karanl�ktan gizlenmek i�in. Tolstoy'un Sava� ve Bar��'� �at��man�n nas�l duyarl�l�k, incelik ve korku ile tarif edildi�ini hat�rlat�yordu. Borodino sava� dosyas�n� �iddetle tavsiye ederim, ve yan�nda gazete kup�rleriyle tabii. Bu dosyada Pat Buchanan'�n ilgin� bir ifadesi var, be� ay �nce yaz�lm�� ancak h�l� etkisini koruyan, tam bir tarihsel d�r�stl�k abidesi: "Pax Americana zirveye ula�acak, ancak daha sonra med-cezirler, geri �ekilmeler ya�anacak, �slam d�nyas� emperyal g��leri gerilla ve ter�rle kovacak."

CHURCH�LL'DEN BUSH'A

�ngilizleri Filistin ve Aden'den, Frans�zlar� Cezayir'den, Ruslar� Afganistan'dan, Amerikal�lar� Somali ve Beyrut'tan, �sraillileri L�bnan'dan. Tarihten tek ��rendi�imiz, adeta tarihten bir t�rl� ders alam�yor olu�umuz. Peki nas�l oluyor? Kimse 1920'de Irakl�lar�n �ngiliz g��lerine olan ba�kald�r�s�n� okumuyor mu, ya da Churchill'in ertesi sene ha�in ve vah�i �ekilde Irak'a yerle�i�ini.

Tarihsel radarlar�m�zda en varl�kl� Romal� h�k�mdar olan Crassus'a bile rastlam�yoruz, hani Makedonya'y� fetihten sonra imparatorluk isteyen, g�rev tamamland� nidalar� atarak Mezopotamya'ya yola koyulan h�k�mdar. Bug�n Irakl�lar�n atas� say�lan Parthianlar, Crassus'u Dicle kenar�nda yakalam�� ve ba��n� kesip i�ine alt�n doldurarak Roma'ya geri yollam��t�. Bug�n olsa kesin videoya �ekilirdi bu g�r�nt�ler. Antony Blair, kasaba avukat�, yalanc�l���ndan dolay� mahkemeye ��kar�lmal�. Ya da h�l� Arap-�srail bar��� i�in �al��mal�, �at��maya y�nelik daha �ok faydas� olsa da bug�ne kadar. Ve bug�n kar��m�zda sava� konusunda d���ncelerini de�i�tirmi� biri var. Tek sayfal�k bir A4 ka��d�nda yapt� bunu hatta, ve �nerdi ki g��menleri test etmeliyiz �ngiliz vatanda�l��� i�in. Evet kat�l�yorum, hatta sorular �u �ekilde olmal�, hangi �ngiliz general bir yalan u�runa 176 �ngiliz askerin �l�m�ne yol a�t� ve bu durumu nas�l kurtard�lar? Bug�n kar��m�zda duran esas b�y�k sorunlar, ister Irak diyelim ya da Afganistan, Amerikan ekonomisi ya da k�resel �s�nma olsun, ciddi siyasi zaman �izelgelerine g�re de�il, televizyon programlar�na ve bas�n konferanslar�na g�re tart���l�yor adeta.

Irak'a ilk hava sald�r�s� Amerikan televizyonlar�nda tavan yapt� m�, i�te esas konu bu. Sabah programlar� aras�nda Ba�dat'taki Amerikan askerleri yer ald� m�? Elbette. Saddam'�n yakalanmas� Bush ve Blair taraf�ndan simultane olarak bas�na yans�t�ld� m�? Esas�nda t�m bunlar sorunun sadece bir par�as�. Esas sorun Churchill ve Rooselvelt'in zaman�nda do�rular� payla��rken, art�k bug�n do�rulardan uzakla��yor olmam�z. Neden Bush ya da Blair Irakl� direni��ilerin Bat�l� g��lere kar�� koydu�unu a��k�a s�yleyemiyor.

Bug�n tek bir Bat�l� lider bile ger�ek bir sava� tecribesi ya�am�� de�il. Irak'ta Anglo-Amerikan i�gali ba�lad���nda, en �nemli Avrupal� kar�� ��kan Chirac olmu�tu, o da Cezayir �at��mas�nda yer alan birisiydi. Ya da Colin Powell, o da Vietnam tecr�besi ya�am��t�. ��te bug�n garip olan, ne Cheney'nin ya da Bush'un, Rumsfeld ya da Wolfowitz'in bir silah ate�lenmesi bile g�rmemi� olmalar� ve �lkerleri i�in sava�mam�� olmalar�. Filmler �at��ma konusunda onlara deneyim kazand�ran tek kaynak.

KA� �NSAN �LD�?

Beyaz Saray'a hitap eden �ok film ba�l��� g�rd�k son d�nemlerde. Sava��n ba��ndan beri ge�en be� senenin ard�ndan art�k ge�erli bir toplant�, g�zden ge�irme yapmak m�mk�n, hatta 2. D�nya Sava�� �����nda. �statistikler en de�erli yard�mc�lar�m�z bu konuda, karanl�k odada yolumuzu bulmak i�in. �yle ki, toplam �len Amerikal� asker say�s� (3978), 6 Haziran 1944'teki Normandiya'dan daha fazla (3384), ya da ayn� sene Arnhem'de �len �ngiliz askerlerinin �� kat� (1200). Irak'ta �len �ngiliz asker say�s� (176), 1944-45'teki Bulge sava��nda �len �lenlerle nerdeyse e�it. Yaral� Amerikan askeri say�s� 29365, 1944'e g�re nerdeyse �� kat daha fazla, ya da toplam Kore'de yaralanan asker say�s�n�n �eyre�i nerdeyse. Evet, bir a��dan, t�m bunlar bizleri, ac� ger�eklerin neden sakland��� konusunda bilgi veriyor, Buchanan'�n uyar�s�nda oldu�u gibi. �slam'�n vatan�na ordular�m�z� sevkettik, �srail'in deste�iyle, halbuki onlar�n Irak konusundaki yanl�� istihbarat� ba�kanlar�m�z taraf�ndan yalanlanm��t�, y�zbinlerce Irakl� timsah g�zya�lar� i�erinde �l�rken.

Amerika'n�n devasa askeri prestiji art�k �ok azald�. Hatta, 11 ve 12. y�zy�ldaki Ha�l� Sava�lar�'n�n tam 22 kat� kadar askeri g�� var b�lgede. Ne yap�yoruz diye bir sormal�y�z. Demokrasi i�in mi, petrol i�in mi oraday�z? �srail i�in mi? Kitle imha silahlar� i�in mi? Ya da �slam korkusu i�in mi? Ve k�t� bir tahmin yapmak istiyorum. Afganistan ve Irak'� kaybetti�imiz gibi, Pakistan'� da kaybedece�iz. Varl���m�z, g�c�m�z, ve ter�r�m�z evet ter�r�m�z bizi u�uruma itiyor. Art�k M�sl�man d�nyas�n� yaln�z b�rakmadan Ortado�u'daki felaketi �nleyemeyece�imizi anlamam�z gerekiyor. �slam ve ter�r aras�nda bir ba�lant� yok. Ancak M�sl�man topraklar�n� i�galle ter�r aras�nda bir ba�lant� var. Ve de �ok komplike bir denklem de�il. Ve illa da bir toplumsal sorgulamaya gerek yok bunu do�ru anlamak i�in.

(* The Independent, 19 Mart �ev. Evren Tok / Yeni �afak)